U čemu se ogleda potreba čoveka da igra, pleše? Zašto je igra, kao kombinacija različitih pokreta važna iz perspektive ličnog funkcionisanja i zašto je bila važna različitim zajednicama koje su je prenosile kroz kulturno nasleđe? Koje poruke narodna muzika i narodna igra imaju u različitim delovima Srbije i Balkana?
Pokret kao telesna inteligencija
Iz perspektive ličnog funkcionisanja, igra i ples, kao i bilo koja druga sportska aktivnost kojom se pojedinac bavi na amaterskom ili profesionalnom nivou, ostvaruju višestruku korist za organizam u pogledu fizičkog i telesnog zdravlja. Hauard Gardner, tvorac teorije o višestrukoj inteligenciji, prepoznavao je telesno-kinestetičku inteligenciju kao posebnu vrstu inteligencije naročito razvijenu kod sportista, atletičara, plesača ili glumaca. Osobe sa visoko razvijenom telesnom inteligencijom odlikuje visoko razvijena koordinacija tela, skladnost i preciznost pokreta, umeće rada sa rukama.
Međutim, poslednjih godina se ističe dobrobit koju pokret ima sam po sebi, bez obzira na stepen umešnosti u izvođenju, koji bi svedočio o visoko razvijenoj telesnoj inteligenciji određenog pojedinca. U savremenim psihoterapeutskim pravcima, poput terapije pokretom (Dance/Movement therapy), nefleksibilnost tela, zgrčenost mišića, neskladnost pokreta se posmatraju ne kao odsustvo TI, već kao odgovor organizma na stresne događaje ili traume koje treba promeniti. Promenom utvrđenih obrazaca pokreta kroz ritam, muziku ili melodiju, osvešćivanjem novih kombinacija pokreta, telo se isceljuje, a sa njim i um (mišljenje), emocije (osećanja) i duh (dobrobit i osećaj integrativnosti).
Ples kao kolektivna molitva – narodno kolo i obredne igre
Iz perpektive zajednice i šireg društva, tokom vremena su se izdvojili narodni plesovi i igre koje čine narodno nasleđe, tradiciju i folklor jednog naroda. Pokret i igra, ples su uvek imali važno mesto u kulturnom i narodnom stvaralaštvu različitih naroda. Narodni plesovi, narodne igre, narodno kolo, tradciionalne narodne igre treba da ukažu na plesove i igre koje je jedna zajednice prenosila sa koleko na koleko čineći ih tradicionalnim.
U narodnim igrama i plesovima Srbije, izdvajaju se svetovne i obredne igre, ali i viteške (namenjene jačanju fizičkog zdravlja i sposobnosti), dečije, imitativne…. Pored svetovnih igara (kola) kojima je cilj bio da zadovolje čovekovu potrebu za lepim, u obrednim (običajnim) igrama cilj nije bilo prikazivanje igračkog umeća, koliko povezivanje čoveka sa prirodom oko i u sebi.
Obredne igre su pratile obrede (običaje) i rituale prilikom važnih životnih događaja pojedinca ili promena u godišnjem ciklusu prirode (promene godišnjih doba, nepogode). Obredne radnje su trebale da pomognu pojedincu da adekvatno obradi (osvesti, razume) osećanja koja su tim događajima mogla da budu uzrokovana. Devojka koja se udaje, mladić stasao za ispit zrelosti (inicijacija, punoletstvo) – događaji koji su drastično menjali njihove uloge i položaj u zajednici zahtevali su da se osmisle novi obrasci ponašanja i delovanja.
Neravnoteža koja je nastala prelaskom jedne u drugu životnu fazu, ili godišnjem ciklusu prirode nije bila samo lična, već se ticala i cele zajednice. Zato su u obrednim igrama učestovali svi članovi, iako je najveći broj rituala i obreda bio upravo usmeren na one članove koje je promena najviše pogodila. Cilj obrednih igara nije bio u tačnom prikazu pokreta (onakvog kakav treba da bude), perfektnosti izvođenja ili umeću. Poenta je bila u participaciji, prisutnosti i usmerenosti svih na sopstvene zadatke, radnju koja je trebala da usmeri dobru ili kanališe lošu energiju. Osnovni princip obrednih igara nije bio u lepoti izvođenja, već u podršci koju je zajednica pružala članovima zajednice kako bi oni lakše prebrodili promene sa kojima se suočavaju. Bolestan član zajednice, devojka koja postaje nevesta – igra i rituali su trebali da pojačaju i “prenesu” svojstvo određene pojave u prirodi (sunca, vode, kamena, biljke ili svojstvo životinje) i da pre svega pojedincu donesu dobro.
U umetničkom izrazu običaja rusaljki, u koreografiji Dubočke kraljice Nacinalnog ansambla Kolo, prikazani su pokreti, zvukovi, muzika i melodija, kao i običajne radnje za koje verovalo da će “bolesnom” članu zajednice doneti ozdravljenje. U obrednoj igri Kraljica, veruje se da su igračice provlačenjem i ukrštanjem (unutar kruga) trebale da prenesu snagu, da omoguće obnavljanje života i proticanje dobre, stvaralačke energije. Sličnu funkciju su imale i Koledarske igre, koju su igrali muškarci.
Folkloristik – umesto zaključka
Svaka zajednica i društvena grupa stvarala je sopstvene plesove, izdvajajući i prenoseći ključne poruke, vrednosti i stavove na mlađe generacije. Igra i ples, kao kombinacija različitih pokreta imali su različitu funkciju u zavisnosti od konteksta i značenja koje im je određena zajednica pripsivala. U tom smislu, narodna igra, tradicionalna igra se može razumeva i kao koletkivna molitva zajednice za zdravlje, plodnost i trajanje.
Folklor kao celina narodnog stvaralaštva objedinjuje narodno stvaralaštvo kao usmeni, književni, muzički, plesni, pozorišni ili likovni umetnički narativ. Odnosi se na skup pojava u narodnoj duhovnoj kulturi – običaje, verovanja, znanja, usmenu tradiciju, muzičko stvaralaštvo i sve vrste narodne umetnosti. Pored posmatranja folklora kao starine, tradicije, savremeni pristupi u folkloristici folklor vide kao “ekspresivan, izražajan deo kulture”. Savremena antropologija i etnologija, folklor vide kao ogledalo kulture, kao odraz društva u kome je nastalo. Upravo zato je važno čitanje tog narativa kako bi se razumelo društvo i zajednica u kome su oni nastali.
RethinkingPedagogy 
Leave a Reply